در بررسی اساطیر  آریایی شاید بتوان داستان آفرینش  کیومرث را یک

 نقطه عطف و تفاوتی اصلی با بسیاری از اساطیر ملل دانست. 

به این منوال که غالبا در اساطیر اولین آفریده های نسل بشر

 را به صورت یک "جفت" مونث و مذکر را دانسته اند اما در اساطیر

 آریایی اولین انسان آفریده شده تک و مفرد و از جنس "مذکر" است.

در مزد یسنا میخوانیم در ابتدا   هورمزد پاک جهان را آفرید و بیاراست. سپس

 اولین انسان را تنها آفرید و وی را  کیومرث نام نهاد. از تخمه ی پاک در او

 نهاد و  فروهر را به روان او آمیخت. در زبان اوستا او را "گیو مَرَتَن" نامیده اند. 

نام او از سانسکریت و به معنای "وجود فانی" در نظر گرفته میشود.

بنا بر  اوستا کیومرث پس از زاده شدن ثنای اهور مزدا 

گفت و بر سخن او گوش فرا سپرد و کتاب آموخت. 

او اهریمن را شناخت و از آن بیزاری جست. پس به ستودن این فرمانبری

 "گوش" یا گاو شیرده برای وجود او آفریده شد. گوش و کیومرث سالیان 

دراز بر زمین سپنتا زیستند و هر آنچه دیدند نیکویی بود و آبادانی را 

فراز آوردند. تا این که اهریمن بر وجود آنها رشک برد و لشکری آراست تا 

بر آنها هجوم برد. سپس شاهدیم که با شوربختی کیومرث در این نبرد

 کشته میشود. اما از خون پاک او که بر خاک ریخته بعد ها  مشی

 و  مشیانه سر بر می آورند که پیشتر مفصلا به آنها پرداختیم.

در  شاهنامه اما روایتی متفاوت را شاهدیم.

 کیومرث اولین پادشاه پیشدادی و بنا به تعبیری اولین

 پادشاه جهان خوانده میشود که  فره شهریاری بر او فرود

 آمد و مردمان را گرد آورده و به حمد و ثنای اهور مزدا خواند.

به هر حال در تمامی منابع وی را انسانی پاک و پدری 

جاودان برای آغاز تاریخ نسل بشر بر زمین دانسته اند.